گفتاردرمانی یا پاتولوژی گفتار و زبان، یک جنبه از توانبخشی است. هدف گفتاردرمانی، پرداختن به اختلالات مرتبط با گفتار است. گفتار و زبان، به عنوان یکی از عناصر اساسی برای برقراری ارتباط با دیگران، در گفتاردرمانی تحت مرور قرار می‌گیرد.
تکنیک‌های گفتاردرمانی برای بهبود ارتباطات به کار می‌روند. این تکنیک‌ها شامل درمان حرکت دهانی، فعالیت‌های مداخله‌ای زبانی، و دیگر مواردی است که به نوع اختلال گفتاری یا زبانی بستگی دارد.
اهمیت گفتار درمانی
گفتار درمانی یک رشته تخصصی در حوزه توانبخشی است که به ارزیابی و درمان اختلالات گفتار، زبان و بلع می‌پردازد. گفتار درمانی می‌تواند به بهبود روان‌شناختی افراد در موارد زیر کمک کند:
- افزایش اعتماد به نفس: گفتار درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های گفتاری خود را بهبود بخشند و در نتیجه اعتماد به نفس خود را در برقراری ارتباط با دیگران افزایش دهند.
- کاهش استرس و اضطراب: اختلالات گفتاری می‌توانند باعث بروز استرس و اضطراب در افراد شوند. گفتار درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا با این مشکلات کنار بیایند و استرس و اضطراب خود را کاهش دهند.
- بهبود روابط اجتماعی: اختلالات گفتاری می‌توانند بر روابط اجتماعی افراد تأثیر منفی بگذارند. گفتار درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند و روابط اجتماعی خود را تقویت کنند.
- افزایش کیفیت زندگی: گفتار درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا کیفیت زندگی خود را در زمینه‌های مختلف بهبود بخشند، از جمله تحصیل، اشتغال، تعاملات اجتماعی و روابط شخصی.
گفتار درمانگر کیست؟
گفتاردرمانگر یا پاتولوژیست گفتار و زبان (SLP) متخصصی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با گفتار، زبان و بلع می پردازد. گفتار درمانگر به عنوان یک «ارتباط درمانگر» شناخته می شود، زیرا معتقد است که گفتار و زبان تنها ابزارهای ارتباطی نیستند. افراد می توانند از طریق روش های دیگری مانند زبان بدن، تماس چشمی و نوشتن نیز با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
گفتاردرمانگر با توجه به نیاز بیمار، می تواند در موارد زیر به او کمک کند:
- بهبود مهارت های گفتاری و زبانی
- افزایش توانایی برقراری ارتباط
- غلبه بر اختلالات گفتاری مانند لکنت
- بهبود بلع
گفتاردرمانگر همچنین می تواند با سایر متخصصان پزشکی و درمانی مانند متخصص مغز و اعصاب، متخصص گوش و حلق و بینی، روانپزشک و روانشناس همکاری کند تا یک برنامه درمانی جامع و موثر برای بیمار تهیه کند.
در اینجا به برخی از نمونه های فعالیت های گفتاردرمانگر اشاره می کنیم:
- ارزیابی و تشخیص اختلالات گفتاری و زبانی در کودکان و بزرگسالان
- طراحی و اجرای برنامه های درمانی برای بهبود مهارت های گفتاری و زبانی
- آموزش خانواده و اطرافیان بیمار در مورد نحوه حمایت از او در طول دوره درمان
- مشاوره با سایر متخصصان پزشکی و درمانی برای ارائه یک برنامه درمانی جامع
گفتاردرمانگر نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اختلالات گفتاری و زبانی دارد. با کمک گفتاردرمانگر، این افراد می توانند مهارت های ارتباطی خود را بهبود بخشند و مشارکت بیشتری در جامعه داشته باشند.
تفاوت گفتار و زبان
وقتی ما صحبت می‌کنیم، دو فرایند مجزا اتفاق می‌افتد:
- فرایند ذهنی: این فرایند در مغز ما انجام می‌شود و شامل انتخاب کلمات، جمله‌بندی کردن و درک معنی صحبت‌های دیگران است. این فرایند را زبان می‌گوییم.
- فرایند فیزیکی: این فرایند در اندام‌های گفتاری مانند ریه‌ها، حنجره، لب‌ها و زبان انجام می‌شود. این فرایند باعث تولید صدا و کلمات می‌شود. این فرایند را گفتار می‌گوییم.
- گفتاردرمانگر به اختلالات زبان و گفتار می‌پردازد. اختلالات زبان شامل مشکلاتی مانند لکنت، اختلالات پردازش شنوایی و اختلالات زبانی بیانی است. اختلالات گفتار شامل مشکلاتی مانند تلفظ نادرست صداها، اختلالات صدا و اختلالات بلع است.
بنابراین، گفتاردرمانگر به اختلالات زبانی که در مغز اتفاق می‌افتند، اختلالات گفتاری که در اندام‌های گفتاری اتفاق می‌افتند و اختلالات بلع که در اندام‌های بلع اتفاق می‌افتند، می‌پردازد.
زمان مناسب برای اقدام به گفتار درمانی
مهمترین نکته در درمان این اختلالات، مداخله زودهنگام و مناسب است! به عنوان مثال، با مداخله در سنین پیش از ورود به مدرسه، می‌توان از اختلالات خواندن و نوشتن جلوگیری کرد یا شدت آن را کاهش داد. اگر توجه کنید که کودک هنگام دیکته حرفها را بلند می‌خواند و می‌نویسد، کودکی که حرف “ر” را به جای “ی” تلفظ می‌کند، احتمالاً در نوشتن کلمات حاوی حرف “ر” دچار مشکل می‌شود و آنها را با “ی” می‌نویسد، چرا که به همان تلفظ گوش می‌دهد.
رشد گفتار و زبان در کودکان عمدتاً از زمان تولد آغاز می‌شود. در مدت چند ماه اول زندگی، نوزادان شروع به تولید صداهای ابتدایی می‌کنند و حدود یک سالگی، اولین کلمات خود را بیان می‌کنند. در دوران پیش از دبستان، کودکان دایره لغات خود را گسترش داده و به استفاده از جملات پیچیده‌تر می‌پردازند.
زمان مناسب برای گفتاردرمانی، به محض تشخیص علائم اختلال گفتاری یا زبانی است. در واقع، هر چه سریعتر درمان آغاز شود، احتمال بهبودی و جبران عقب‌ماندگی بیشتر است.
اگر نگران رشد گفتار یا زبان کودک خود هستید، مناسب است با یک گفتاردرمانگر مشورت کنید. او می‌تواند کودک شما را ارزیابی کند و در صورت لزوم، برنامه درمانی مناسب را تدوین کند.
به طور کلی، هر فردی که با اختلال در گفتار و زبان مواجه است، نیاز به گفتاردرمانی دارد. نیازهای گفتاردرمانی بر اساس سن و ویژگی‌های دیگر توسط گفتاردرمانگر مشخص می‌شود و هر فرد می‌تواند با توجه به تشخیص ایشان، به روش‌های درمانی مختلف اقدام کند.
بهترین سن برای گفتار درمانی کودکان
در هر دوره‌ای از زندگی، ممکن است مشکلات گفتاری ظاهر شوند. همانطور که در بخش قبلی ذکر شد، یکی از دوران‌های حساس، دوران کودکی است. اما سوالی که بسیاری از والدین ممکن است درباره گفتاردرمانی کودکان داشته باشند، مربوط به زمان مناسب برای مراجعه به کلینیک گفتاردرمانی برای درمان کودکان است. در ادامه، نشانه‌های مشکلات گفتاری در سنین ۱ تا ۵ سالگی را معرفی خواهیم کرد. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها در این دوره سنی، حتماً به منظور درمان کودک خود، به کلینیک گفتاردرمانی مراجعه کنید.
نشانه های مشکلات گفتار از ۱ سالگی تا ۱۵ ماهگی
- تولید صداها و اصوات محدود توسط کودک
- عدم توانایی کودک در درک معانی خود با استفاده از حرکاتی نظیر تکان دادن سر و دست یا اشاره با انگشت
- عدم توانایی کودک در ابراز کلمات ساده مانند آب و بابا
نشانه های مشکلات گفتار از ۱۸ ماهگی تا دو سالگی
- عدم توانایی کودک در اظهار بخش پایانی از واژه‌های مختلف
- ترجیح کودک به استفاده از اشاره به جای گفتار و ابراز روشن خواسته‌های خود
- استفاده محدود از عبارات دو یا چند کلمه‌ای
نشانه های مشکلات گفتار از ۲ تا ۴ سالگی
- ضعف مهارت کودک در تشکیل جملات ساده
- محدودیت در دایره لغات کودکان و ناتوانی در استفاده از کلمات جدید
- عدم توانایی در انتقال مفهوم از طریق گفتار در بیشتر مواقع
نشانه‌های مشکلات گفتار از ۴ تا ۵ سالگی
- مشاهده علائم لکنت زبان در گفتار کودک
- تکرار مداوم صداها و واژگان
- عدم توانایی کودک در پیروی از دستورات معلم یا والدین
توصیه می‌شود با مشاهده هر یک از این نشانه‌ها در فرزند گرامی‌تان، برای درمان به موقع او، به کلینیک گفتاردرمانی مراجعه کنید.
چه کسانی به گفتار درمانی نیاز دارند؟
مواردی که نیاز به گفتار درمانی دارند شامل موارد زیر است:
- افراد دارای اختلالات صوتی
- افراد دارای مشکلات شنوایی
- افراد دارای کم‌توانی ذهنی
- افراد دارای اوتیسم
- کودکانی که در گفتار تاخیر دارند
- افراد دارای آسیب مغزی شده‌اند
- برخی از مبتلایان به بیماری‌های سرطان حنجره یا زبان
- افراد دارای لکنت زبان
- افراد دارای اختلالات بلع
مزایای گفتار درمانی
- گفتاردرمانی یک روش توانبخشی است که به درمان یا کاهش مشکلات زبانی، گفتاری، و بلع کمک می‌کند.
- برقراری ارتباط با دیگران یکی از اساسی‌ترین نیازهای هر انسان است و گفتاردرمانی به افراد در برقراری ارتباطات کلامی و غیرکلامی کمک بسزایی می‌کند.
- مشکلاتی مانند ناتوانی در ادای صحیح کلمات، مشکلات در جمله‌بندی، لکنت و … می‌توانند باعث کاهش اعتماد به‌نفس در افراد شوند و آنها را از بسیاری از موقعیت‌ها محروم کنند. گفتاردرمانی به این افراد کمک می‌کند تا اعتماد به‌نفس خود را بازیابی کرده و بتوانند به شکل موثرتری با دیگران ارتباط برقرار کنند.
- این روش به کودکان با سندروم داون، اتیسم، یا افراد دچار فلج مغزی نیز کمک می‌کند تا بهتر با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کنند.
- در گفتاردرمانی کودکان، گفتاردرمانگر تمرین‌هایی را به والدین آموزش می‌دهد تا بتوانند در فرآیند درمان کودک در خانه نیز فعالیت کنند و بهبود کودک سریعتر رخ دهد.
- گفتاردرمانی نه تنها برای درمان اختلالات گفتاری و زبانی مناسب است، بلکه به افرادی که به دلیل بیماری یا فلج صورت و دهان در زمینه بلع غذا مشکل دارند نیز کمک می‌کند تا با توانبخشی توانایی بلع غذا را بازیابی کنند.
گفتار درمانی چگونه انجام می‌شود؟
در ابتدا، گفتاردرمانگر یک ارزیابی کلی از فرد انجام می‌دهد تا بتواند نوع اختلال گفتاری را شناسایی کند و بهترین روش درمان آن را تعیین نماید. روش‌ها و تکنیک‌های درمان در کودکان و بزرگسالان با یکدیگر تفاوت دارند که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.
گفتاردرمانی در کودکان چگونه است؟
درمان کودکان بسته به نوع اختلال آنها، می‌تواند به صورت گروهی یا فردی انجام شود. تمرینات گفتاردرمانی کودکان به سن و نوع اختلال آنها وابسته است. به عنوان مثال، روش‌های گفتاردرمانی برای کودکان اوتیستیک با دیگر کودکان تفاوت دارد. گفتاردرمانگر کودکان از روش‌های زیر برای کمک به آنها استفاده می‌کند:
- ارتباط از طریق گفتگو، بازی، استفاده از تصاویر، کتاب و سایر ابزارهای زبان که به کودک در توسعه مهارت‌های زبانی کمک می‌کنند.
- بازی‌های مناسب با سن کودک که حاوی تمرینات آواشناسی هستند.
- تمریناتی که به کودک و والدین آموزش داده می‌شود تا درمان در خانه نیز ادامه پیدا کند.
گفتاردرمانی در بزرگسالان چگونه است؟
درمان بزرگسالان نیز با یک ارزیابی کلی آغاز می‌شود تا نیازها شناسایی شده و بهترین روش درمان برای فرد تعیین شود. تکنیک‌های گفتاردرمانگر به بزرگسالان کمک می‌کند تا روابط خود را بهبود بخشند و مهارت‌های زبانی و کلامی خود را تقویت کنند. همچنین “گفتار درمانی بلع” به افرادی که به دلیل بیماری‌هایی مانند سرطان دهان یا پارکینسون دچار مشکل در بلع شده‌اند، کمک می‌کند. تمرینات گفتاردرمانی بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- تقویت مهارت‌های حل مسائل، سازماندهی ذهنی، حافظه و سایر فعالیت‌هایی که توانایی‌های شناختی را بهبود می‌دهند
- تمرینات تنفسی
- تمرینات خاص برای تقویت ماهیچه‌های دهان
