گفتار، یکی از مهمترین ویژگیهای بشر است که امکان ارتباط و انتقال اطلاعات بین افراد را فراهم میکند. اختلالات گفتاری به هر نوع مشکلی اشاره دارند که با تولید، تنظیم، و استفاده از زبان در صحبت کردن، گوش دادن، یا درک کردن تداخل ایجاد میکنند.
این اختلالات ممکن است در انواع مختلف ظاهر شوند و تأثیرات متنوعی بر زندگی روزمره افراد داشته باشند. در این مقاله، با شایعترین انواع اختلالات گفتاری آشنا میشویم.
علائم اختلالات گفتاری
علائم اختلالات گفتاری بسیار متنوع هستند و به علت و شدت اختلال بستگی دارند. افراد ممکن است به یک یا چند اختلال گفتاری با علائم متنوع مبتلا شوند.
بین علائم اختلالات گفتاری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تکرار یا طولانی کردن صداها
- تولید صداهای اعوجاجی
- افزودن اصوات یا سیلابها به کلمات
- تنظیم مجدد سیلابها
- مشکل در تلفظ صحیح کلمات
- تلاش برای گفتن کلمات یا صداهای صحیح
- صحبت با صدای خشن یا خش دار
- گفتار با سرعت بسیار پایین
انواع اختلالات گفتاری
انواع اختلالات گفتاری ممکن است بسیار گسترده و متنوع باشند، و هر یک از آنها تأثیرات مختلفی بر زبان و گفتار افراد دارند. در زیر به برخی از اصلیترین و شایعترین انواع اختلالات گفتاری اشاره خواهیم کرد:
آپراکسی گفتاری
آپراکسی گفتاری (Apraxia of Speech) یکی از انواع اختلالات گفتاری اهمیتآمیز است. آپراکسی گفتاری به مشکلات در برنامهریزی و کنترل حرکات موثر برای تولید صداها و کلمات اشاره دارد. افراد مبتلا به آپراکسی گفتاری معمولاً مشکلاتی در تنظیم مکانیزمهای حرکتی دهان و حلق برای تولید صداها و کلمات دارند.
از ویژگیهای آپراکسی گفتاری میتوان به این موارد اشاره کرد:
- تولید صداها و کلمات غلط
- تکرار یک صدا یا کلمه
- صحبت کردن زمانبر و کندتر میشود.
- تغییرات در تلفظ
لکنت زبان
لکنت زبان (Stuttering) یکی از انواع اختلالات گفتاری است که به عنوان یکی از شناختهشدهترین و رایجترین اختلالات گفتاری محسوب میشود. ویژگیهای اصلی لکنت زبان عبارتند از:
- افراد مبتلا به لکنت زبان ممکن است برخی از صداها، واژهها یا عبارات را تکرار کنند، به عنوان مثال “من-من-من میروم”.
- آنها ممکن است در حین گفتار وقفهها یا سکوتهای ناگهانی ایجاد کنند که با تلاش برای ادامه گفتار همراه میشود.
- تعطیلات به تأخیرها یا تعطیلهای ناگهانی در حرکتها و تولید صداها در جریان گفتار اشاره دارد.
دیزآرتری
دیزآرتری (Dysarthria) نیز یکی از انواع اختلالات گفتاری است. این اختلال به دلیل مشکلات در کنترل حرکات عضلات مخاطبهای مورد نیاز برای تولید صداها و کلمات ایجاد میشود. دیزآرتری ممکن است ناشی از آسیب به سیستم عصبی مرکزی (مانند سکته مغزی یا افتراق عضلات) یا برخی بیماریهای عضلاتی باشد.
ویژگیهای دیزآرتری شامل موارد زیر میشوند:
- افراد مبتلا به دیزآرتری ممکن است مشکلات در کنترل و حرکت عضلات مورد نیاز برای تولید صداها داشته باشند، که ممکن است به صداهای ضعیف و ناپایدار منجر شود.
- دیزآرتری میتواند به طور تصادفی تغییرات در سرعت تولید صداها ایجاد کند، به عبارت دیگر، گفتار میتواند به طور تصادفی سریع یا کند باشد.
- اشخاص مبتلا به دیسآرتری ممکن است مشکلاتی در انجام حرکات دقیق دهان، لبها و حلق داشته باشند که میتواند تلفظ صداها و کلمات را تحت تأثیر قرار دهد.
تاخیر گفتار – آلالیا
تاخیر گفتار، که توسط متخصصان به عنوان الالیا شناخته میشود، یک وضعیت است که کودک در آن برای برقراری ارتباط کلامی هیچ گونه تلاشی نمیکند. این اختلال در گفتار دلایل متنوعی دارد. هنگامی که علت یا علل تاخیر گفتار مشخص شود، گفتار درمان میتواند برای درمان و نظارت بر کودک مؤثر باشد.
برای بسیاری از اختلالات گفتار-زبان که منجر به تاخیر گفتار میشوند، مراجعه زودهنگام به پزشک میتواند تأثیرگذار باشد. بنابراین، در صورت بروز هر گونه علائم مربوط به شایعترین اختلالات گفتاری، توصیه میشود به متخصصین پزشکی مربوطه مراجعه کنید.
لیسپینگ
لیسپینگ (Lisping) یکی از انواع اختلالات گفتاری است که به طور عمدی تلفظ صداها، به خصوص صدای “س” و “ز” را نادرست انجام میدهد. ویژگی اصلی لیسپینگ، تلفظ نادرست صداهای مشخص میباشد.
افراد مبتلا به لیسپینگ ممکن است هنگام تلفظ “س” یا “ز”، زبان خود را به سمت جلوی دندانهای جلویی ببرند به جای اینکه زبان را در پشت دندانهای جلویی قرار دهند، که این باعث تلفظ نادرست این صداها میشود. در برخی موارد، افراد ممکن است به طور نادرست حروف دیگر را هم به غیر از “س” و “ز” نادرست تلفظ کنند.
لیسپینگ معمولاً در کودکان ظاهر میشود و با تمرینات گفتاردرمانی قابل بهبود است. گفتاردرمانی به کمک کودکان و بزرگترها در یادگیری تلفظ صحیح و بهبود مهارتهای گفتاری میآید. اگر شما یا کسی دیگر مشکلات لیسپینگ دارید، توصیه میشود که با یک گفتاردرمان متخصص مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب تعیین شود.
لالی انتخابی
لالی انتخابی زمانی روی میدهد که یک فرد، در برخی یا بیشتر مواقع، صحبت نمیکند، در حالی که از نظر فیزیکی توانایی گفتار دارد. این وضعیت بیشتر در کودکان به وجود میآید.
لالی انتخابی ارتباطی با روانشناسی دارد و در کودکانی که خجالتی هستند، اختلال اضطرابی دارند یا دورهای از کنارهگیری اجتماعی و انزوا را تجربه میکنند، مشاهده میشود. این عوامل روانشناختی دارای ماهیت خاص خود هستند و برای درمان آنها باید به وسیله مشاوره یا مراجعه به روانشناس کودک اقدام شود.
دیسفونی اسپاسمودیک
دیسفونی اسپاسمودیک (Spasmodic Dysphonia) یکی از انواع رایج اختلالات گفتاری است. این اختلال به علت اختلال در حرکت عضلات و حلقه صدایی، ناشی از اشکال در سیستم عصبی مرکزی رخ میدهد. دیسفونی اسپاسمودیک باعث تغییر در کیفیت و جریان گفتار میشود و معمولاً به صورت مزمن ظاهر میشود.
اشخاص مبتلا به دیسفونی اسپاسمودیک اسپاسمهای تکراری در حلقه صدایی تجربه میکنند که منجر به قطع و توقفها در جریان گفتار میشود. صداهای افراد با دیسفونی اسپاسمودیک معمولاً دچار تغییرات در کیفیت میشوند، که ممکن است به صدای خرافی و تکاندهنده تغییر کند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دشواری در تولید صداها و کلمات را تجربه کنند.
آفازی
آفازی (Aphasia) یکی از انواع شایع اختلالات گفتاری است که به طور عمده ناشی از آسیب به مغز است. این اختلال میتواند در اشکال مختلفی ظاهر شود و ناشی از صدمات به نواحی گوناگون مغز باشد.
تشخیص و درمان آفازی نیازمند رویکردهای تخصصی توسط گفتاردرمانها و تیمهای درمانی متخصص است. درمان آفازی ممکن است به تمرینات گفتاری، درمان دارویی، و در شرایط پیچیدهتر، به تراپی گفتاری و فیزیکی نیاز داشته باشد. هدف اساسی این درمان، بهبود قابلیتهای زبانی و گفتاری فرد و تسهیل ارتباط و تعامل او با دیگران است.
مسائل مربوط به اوتیسم
اوتیسم (Autism) به عنوان یک اختلال اساسی گفتاری شناخته میشود. این اختلال به عنوان یک اختلال طیفی تعریف میشود که تأثیرات متنوعی بر رفتارها، تعاملات اجتماعی، و گفتار افراد دارد. بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است در تأخیر تولید کلمات دچار باشند و حتی ممکن است به زبان نشانهگذاری (استفاده از نمادها و علائم برای ارتباط) روی آورده باشند.
توجه به نیازها و ارائه درمان گفتاری مناسب برای افراد با اوتیسم اهمیت بسیاری دارد. گفتاردرمانی و توانبخشی میتواند بهبود قابل توجهی در مهارتهای گفتاری ایجاد کند.
اختلال ناهماهنگی
اختلالات گفتاری که جریان گفتار را بر هم میزنند، ناهماهنگی نامیده میشوند. لکنت رایجترین شکل ناهماهنگی است، اما انواع دیگری نیز وجود دارد.
برخی از خصوصیات هماهنگیها عبارتند از:
- جایگزین کردن کلمات
- اضافه کردن صداها یا کلمات اضافی به جملات
- شک و تردید هنگام صحبت کردن
- مکث در اواسط گفتار (به عنوان مثال: توقف ناگهانی در اواسط گفتار، به دلیل عدم جریان هوا، عدم خروج صدا، منجر به مکث شدید)
- تکرار عبارات، کلمات یا صداهای خاص بعد از سن ۴ سالگی (به عنوان مثال: “O … پرتقال”، “من دوست دارم … آب پرتقال را دوست دارم”، “من میخواهم … من آب پرتقال میخواهم).
علاوه بر این، فردی که مبتلا به اختلال ناهماهنگی است ممکن است علائم زیر را هنگام صحبت کردن نیز تجربه کند:
- تنش و فشار صوتی
- تکان دادن سر
- چشمک زدن
- لرزش لب
آنکیلوگلوسیا
آنکیلوگلوسیا یا زبان کشی وضعیتی است که زبان فرد به پایین دهان او چسبیده است و میتواند حرکت زبان را محدود کند. این اختلال با دشواری در تلفظ صداهای “د، ن، س، ت، ث، ز” مشخص میشود که نیازمند لمس سقف دهان یا دندانهای بالایی است. در حین تلفظ این صداها، زبان ممکن است قادر به رسیدن به سقف دهان نباشد.
علاوه بر مشکلات گفتاری، افراد مبتلا به آنکیلوگلوسیا ممکن است علائم دیگری نیز در نتیجه گره زدن زبان تجربه کنند، از جمله:
– درد فک
– تنفس دهانی
– مشکل در بلع
– مشکل در شیردهی نوزادان
– توانایی محدود در حرکت دادن زبان از یک طرف به طرف دیگر یا بیرون آوردن آن
– مشکل در فعالیتهایی مانند نواختن سازهای بادی، لیسیدن بستنی یا بوسیدن
آنکیلوگلوسیا یک بیماری مادرزادی است که از بدو تولد وجود دارد. این اختلال به علت کوتاه بودن یا چسبیده بودن فرنولوم زبانی ایجاد میشود، که زبان را به قاعده دهان متصل میکند. افراد مبتلا به آنکیلوگلوسیا فرنولوم زبانی کوتاهتر یا بیشتر از سایر افراد دارند.
درمان فرنولوم زبان در کودکان
فرنولوم زبان، یک نوار نازک بافتی است که زبان را به کف دهان متصل میکند. در برخی از کودکان، این بافت ممکن است کوتاهتر از حد معمول باشد، که به آن زبان گرهخورده (Ankyloglossia) گفته میشود. این مشکل میتواند منجر به مشکلات گفتاری، تغذیهای و حتی دندانپزشکی شود.
درمان فرنولوم زبان در کودکان معمولاً شامل فرایندی به نام فرنکتومی است که در آن این بافت اضافی با استفاده از لیزر یا جراحی برداشته میشود. این عمل ساده و سریع است و معمولاً تحت بیحسی موضعی انجام میشود. پس از انجام فرنکتومی، کودک میتواند به سرعت بهبود یابد و مشکلات گفتاری ناشی از این وضعیت کاهش یابد.
همکاری با یک گفتار درمانگر پس از عمل میتواند به بهبود سریعتر و بهتر کودک در زمینه گفتاری کمک کند و او را در مسیر صحیح رشد قرار دهد. در کل، درمان فرنولوم زبان در کودکان میتواند تأثیر قابل توجهی بر بهبود کیفیت زندگی و توسعه مهارتهای ارتباطی آنها داشته باشد.
درمان اختلالات گفتار و زبان
- گفتاردرمانی خصوصی، که در آن گفتار درمانگر و کودک به تنهایی با هم تمرین میکنند تا کودک لغات بیشتری یاد بگیرد و دستور زباناش بهتر شود. همچنین، درمانگر به والدین آموزش میدهد که چگونه با فرزندشان در منزل تمرین کنند.
- اگر کودک به دلیل اختلالات زبان دچار ناراحتیهای عاطفی شده باشد، بهتر است از روانشناس نیز کمک بگیرند.
تمرین و ترکیب توانبخشی
تمرین و ترکیب توانبخشی نقش حیاتی در برنامههای درمانی گفتاردرمان برای انواع اختلالات گفتاری ایفا میکنند. این عناصر به بهبود مهارتهای گفتاری و تواصلی فرد کمک میکنند. در ادامه، نقش تمرین و توانبخشی در درمان انواع اختلالات گفتاری توضیح داده میشود:
- تمرینات تلفظ
برای افرادی که با مشکلات در تلفظ کلمات یا صداها مواجه هستند، انجام تمرینات تلفظ بسیار ضروری است. این تمرینات میتوانند به تقویت عضلات دهان و لبها و بهبود تلفظ صداها و کلمات کمک نمایند. - تمرینات تکنیکی
تمرینات تکنیکی شامل تمرینات مربوط به تکنیکهای مختلف گفتاری میشوند. این تمرینات ممکن است شامل تکنیکهای تنفسی، تکنیکهای تلفظ، و تکنیکهای مرتبط با تعامل و تواصل با دیگران باشند. - تمرینات گرامر و ساختار جمله
افراد با مشکلات در گرامر و ساختار جمله ممکن است از تمرینات مربوط به ساختار جمله و استفاده صحیح از گرامر زبان بهرهبرند. این تمرینات به بهبود قابلیت ترتیب و ترکیب کلمات در جملات کمک میکنند. - تمرینات ارتباطی
برای افرادی که دارای مشکلات دربرقراری ارتباط با دیگران هستند، این تمرینات مفید هستند. تمرینات ارتباطی میتوانند شامل تمرینات تعامل با دیگران، مثل تمرینات برقراری ارتباط چشمی، باشند. - تمرینات توانبخشی عضلانی
برخی از اختلالات گفتاری به عضلات دهان و لبها آسیب میزند. تمرینات توانبخشی عضلانی میتواند به تقویت و بهبود این عضلات کمک کند. - تمرینات نفسی
نحوه تنفس هم میتواند تاثیر مهمی در تولید صداها و تلفظ کلمات داشته باشد. تمرینات تنفس میتوانند به بهبود کنترل نفس کمک کنند.