انتخاب بهترین زمان و سن مناسب برای شروع گفتاردرمانی کودکان یک مسئله مهم است که بسیاری از والدین به دنبال پاسخ آن هستند. چرا که مهارت گفتار یکی از نقاط حیاتی در رشد کودکان محسوب می‌شود و برای برخی از آنها چالش‌هایی به همراه دارد.
اما آیا بهترین زمان برای شروع گفتاردرمانی واقعاً زمانی است که کودک با مشکلات و تاخیرهای گفتاری روبرو شود؟ یا آیا می‌توان به سرعت و با تشخیص اولین نشانه‌ها به این مسئله پی برد؟ مسلماً می‌توان در سال‌های اول یا دوم عمر کودک هر نوع اختلالی در گفتار و زبان را تشخیص داد و به رفع آن پرداخت.
در این مقاله، تلاش می‌شود تا کمک شود تا فهمیده شود که زمان مناسب گفتاردرمانی چه زمانی است و آیا کودک به این نوع درمان نیاز دارد یا خیر. در این مسیر، با همراهی کلینیک ریان، گفتاردرمانی از جوانب مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد تا به پاسخ‌های مورد نظر برسیم.
مهارت گفتار یکی از مهارت‌های ضروری در زندگی است که برای رشد و توسعه کودکان بسیار اهمیت دارد. در برخی موارد، کودکان ممکن است در توسعه زبان و گفتار با مشکلات مواجه شوند که نیاز به مداخله ویژه از سوی متخصصان گفتاردرمانی (گفتاردرمانگر) دارد؛ حتی از سن دو سالگی.
اما سوال این است که زمان مناسب برای شروع این نوع درمان چه زمانی است؟ در ادامه، به این سوال به طور کامل پاسخ داده می‌شود.
مراحل رشد گفتار و زبان کودک
در هر مرحله از پیشروی فرآیند توسعه گفتار و زبان کودک، توانمندی‌ها و مهارت‌های گفتاری و زبانی او در حال شکل گیری و تغییر می‌کند. در زیر، مراحل توسعه گفتار و زبان از لحظه‌ی تولد تا قبل از ورود به مدرسه (با در نظر گرفتن سن) توضیح داده شده است:
- ۰-۶ ماه:
در این مرحله، کودکان تمایل دارند به تقلید صداها پرداخته و صداهای غیرقابل اختیار خود را مثل “آقون آقون” تولید می‌کنند. آنها از طریق گوش دادن به صداهای محیطی و همچنین گفتارهای بزرگترها، با زبان اطرافیان آشنا می‌شوند. یک نوزاد سه ماهه ممکن است در واکنش به صداها خندانده یا ساکت شود و حتی بتواند صدای والدین خود را تشخیص دهد. همچنین، نوزاد ۴ تا ۶ ماهه به اسباب بازی‌های صدادار و موسیقی با توجه ویژه نگاه می‌کند. - ۶-۱۲ ماه:
در این دوره، کودکان به تولید صداهای ساده می‌پردازند. آنها کلمات ساده را تکرار کرده و شروع به استفاده از برخی کلمات تک کلمه مانند “مامان” و “بابا” می‌کنند. نوزاد ۷ تا ۱۲ ماهه به بازی‌هایی مانند دالی موشه علاقه دارد و به دنبال صداهای محیط می‌گردد. همچنین، شروع به پاسخگویی به حرف‌ها و حرکات دیگران نیز دارند. - ۱-۲ سال:
تعداد کلماتی که کودکان در این مرحله می‌توانند به کار بگیرند، در حال افزایش است. آنها جملات ساده و دوکلمه‌ای می‌سازند و از کلمات ساده و پرکاربرد برای بیان احساسات و نیازهای خود استفاده می‌کنند. یک کودک ۱ تا ۲ ساله باید بتواند به سوالات ساده دیگران پاسخ دهد و علاقه‌مند به گوش دادن شعر و داستان باشد. - ۲-۳ سال:
در این مرحله، زبان کودکان به طور چشمگیری پیشرفت می‌کند. آنها جملات بیشتر و پیچیده‌تری (دو تا سه کلمه‌ای) را تشکیل می‌دهند و توانایی انتقال داستان‌های کوتاه و توصیف اشیاء را دارند. یک کودک ۲ ساله باید حداقل ۳۰۰ کلمه را بلد باشد و مشکلات تلفظی مانعی ندارد که به تدریج حل می‌شوند. - ۳-۴ سال:
در این مرحله، کودکان توانایی بیان خود را بهبود می‌بخشند و دارای دایره واژگان گسترده‌تری می‌شوند. آنها جملات کامل و پیچیده‌تری را تشکیل می‌دهند و قادر به صحبت در مورد تجربیات و داستان‌های خود هستند. - ۴-۵ سال:
در این مرحله، کودکان توانایی بیان خود را بهبود بخشیده و درک مفاهیم پیچیده‌تری از زبان را نشان می‌دهند. آنها جملات روان‌تری را تشکیل می‌دهند و توانایی بیان افکار و احساسات خود را نیز دارند.
مهارت های ذکر شده در بالا کلی است و ممکن است برای همه کودکان درست نباشد. زیرا تاخیر در گفتار در بعضی خانواده ها طبیعی است.
چگونه کودکان ۲-۳ ساله دچار تاخیر گفتار را به حرف زدن تشویق کنیم؟
تخصصی‌ترین زمان و بازه طلایی برای مراجعه به گفتاردرمانگر به منظور کنترل لکنت زبان، متخصصان آن را قبل از ۷ سالگی کودکان معرفی می‌کنند. این اقدام می‌تواند به جلوگیری از عواقبی مانند کاهش اعتماد به نفس، خشم، رفتارهای پرخاشگرانه و انزواطلبی در کودکان کمک کند. بنابراین، توجه کم نداشته باشید و به استفاده از مداخلات درمانی بپردازید.
شیوع لکنت زبان نیز به جنسیت وابسته است، به طوری که بیشترین موارد معمولاً در پسران مشاهده می‌شود. در صورتی که از خدمات رفتار درمانی و گفتار درمانی به موقع استفاده شود، امید به بهبود موجود است.
بعضی از کودکان نیز به طور ناخودآگاه و در نتیجه مراوده و بازی با همتایان خود که دچار لکنت هستند، این عارضه را تجربه می‌کنند. در بزرگترین سنین، لکنت زبان عمدتاً به علت تصادفات رانندگی و در شرایطی به عنوان نتیجهٔ ضربه‌های شدید روحی و روانی رخ می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که این اختلال گفتاری ممکن است به دلیل ترس، شوک ناگهانی، عوامل ژنتیک و حتی زندگی در محیط دوزبانه ایجاد شود.
لکنت زبان نوعی اختلال در گفتار است که با تکرار و گیر کلمات همراه است و ممکن است کودکان و حتی بزرگترها را درگیر کند.
علائم نیاز به مراجعه به گفتار درمانی
نمایانگرها برای نیاز به گفتاردرمانی در کودکان ممکن است بسیار متنوع و گاهی پیچیده باشد. این نمایانگرها ممکن است به صورت فیزیکی یا رفتاری ظاهر شوند و نیازمند توجه و مداخله متخصصان گفتاردرمانی باشند. در زیر به برخی از نمایانگرهایی که ممکن است نیاز به گفتاردرمانی را نشان دهند، پرداخته شده است:
- تاخیر در توسعه گفتاری
اگر کودک نتواند در سن مناسب صحبت کند یا با تأخیر در توسعه مهارت‌های زبانی مواجه باشد، این ممکن است نشانه‌ای برای نیاز به گفتاردرمانی باشد. - ناپیوستگی گفتار
کودکانی که دچار ناپیوستگی یا ناهماهنگی در گفتار خود هستند، ممکن است نیاز به مداخله ویژه داشته باشند. - عدم توانایی در تشخیص و تفسیر زبان
ممکن است کودکان نتوانند واژگان را به درستی درک کنند و یا جملات را به درستی ترکیب کنند. این موضوع نشانه‌ای برای مشکلات زبانی و نیاز به گفتاردرمانی است. - نحوه صحبت کردن غیرعادی
شامل صدای خیلی بلند یا خیلی کم، تکرار کلمات یا جملات، استفاده نادرست از واژگان و یا صحبت کردن به صورت خیلی سریع یا خیلی کند. - مشکلات در فهم و استفاده از زبان
کودکانی که مشکل در فهم و درک گفتار دیگران دارند، ممکن است به گفتاردرمانی نیاز داشته باشند. - مشکلات تلفظی
کودکانی که دارای مشکلات تلفظی هستند ممکن است واژگان یا صداها را به طور صحیح تلفظ نکنند. این ممکن است باعث مشکل در درک و فهم گفتار آنها شود. - کاهش توجه و تمرکز در گفتار
کودکانی که به دلیل مشکلات گفتاری نتوانند به درستی تمرکز کنند و یا دشواری در توجه به گفتار دیگران دارند، ممکن است نیاز به مداخله ویژه داشته باشند. - مشکلات در ارتباطات و تعامل اجتماعی
کودکانی که دارای مشکلات گفتاری هستند، دشواری در برقراری ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران دارند. - تأخیر در توانایی خواندن و نوشتن
گاهی مشکلات گفتاری می‌تواند تأثیری بر روند یادگیری خواندن و نوشتن داشته باشد و باعث تأخیر در این زمینه‌ها شود. - مشکلات در تفکر و فراگیری
کودکانی که دارای مشکلات گفتاری هستند ممکن است دشواری در تفکر، حل مسائل و فراگیری داشته باشند که نیازمند مراقبت و مداخله تخصصی هستند.
باید توجه داشت که این نشانگرها ممکن است به صورت ترکیبی در کودکان ظاهر شوند. بنابراین، برای تشخیص وضعیت بهتر، مشاوره با متخصصان گفتاردرمانی ضروری است.
سن مناسب برای مراجعه به گفتار درمانی
گاهی نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد یک کودک به مشاوره و گفتاردرمانی نیاز دارد. برخی از مهم‌ترین نشانه‌ها را در بخش‌های قبلی توضیح دادیم. علاوه بر این، عوامل مختلفی مانند سابقه خانوادگی، جمعیت خانواده، و… هم هستند که تعیین می‌کنند کی بهترین زمان برای شروع این نوع درمان است. هر کودکی برای شروع گفتاردرمانی زمان مناسبی دارد که بسته به مراحل توسعه گفتاری، بیماری‌های مرتبط و نیازهای شخصی، تعیین می‌شود.
اهمیت مداخله زود هنگام و شناخت اختلالات متداول گفتاری در کودکان از جمله مسائل حیاتی در این حوزه می‌باشد. به همین دلیل، والدین و افراد نزدیک به کودکان باید رشد و توسعه مهارت‌های گفتاری، شنیداری و فهم زبانی کودکان را با دقت و توجه پیگیری کنند.
اهمیت مداخله زودهنگام برای شروع گفتار درمانی کودکان
مداخله زودهنگام در گفتاردرمانی کودکان بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند تأثیرات مثبت بسیاری بر روی پیشرفت و توسعه آینده کودک داشته باشد. این مداخله به معنای شروع گفتاردرمانی با مشاهده اولین مشکلات گفتاری در کودک است، حتی اگر این مشکلات به نظر مسائل کوچکی باشند.
- ارتباط با پیشرفت و توسعه آینده کودک:
شروع زودهنگام گفتاردرمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌های گفتاری و زبانی خود را بهبود بخشد و در آینده به شکل موثرتری در ارتباط با دیگران و در یادگیری در محیط تحصیلی عمل کند. - حداقل کاهش تأخیر در توسعه زبانی:
زودترین زمان ممکن برای شروع مداخله، می‌تواند باعث کاهش حداقلی در تأخیر توسعه زبانی و گفتاری کودک شود. این کمک می‌کند تا کودکان سریع‌تر به مهارت‌های لازم در زمینه گفتاری دست یابند. - ارتباط با موفقیت تحصیلی:
مداخله زودهنگام می‌تواند به کودک کمک کند تا در محیط تحصیلی موفقیت بیشتری داشته باشد. مهارت‌های زبانی و گفتاری قوی‌تر، بهترین پایه را برای یادگیری موثر در مدرسه فراهم می‌کند. - افزایش اعتماد به نفس و ارتباطات اجتماعی بهتر:
کودکانی که مشکلات گفتاری و زبانی آنها به موقع درمان می‌شود، اغلب از افزایش اعتماد به نفس و توانایی در برقراری ارتباطات اجتماعی بهتر برخوردار هستند. این مسئله باعث می‌شود که آنها در محیط‌های اجتماعی بهتر تعامل کنند.
زمان طلایی مراجعه به گفتار درمانگر
البته باید تاکید کرد که افراد مسنی که دچار سکته شده‌اند، در صورت بروز مشکلات گفتاری، حتماً باید به موقع (تا ۶ ماه پس از این حادثه) به گفتاردرمانگر مراجعه کنند تا شانس برگشت به حالت طبیعی افزایش یابد.
یکی از سوالات متداول در زمینه گفتاردرمانی، سن مراجعه به این متخصصان است. در پاسخ باید عنوان کرد مراجعان به گفتاردرمانگرها بسته به اختلال ممکن است از کودکان ۲ ساله تا افراد مسن متغیر باشند که پس از بررسی و تشخیص اختلال خود، متناسب با شرایط، از خدمات درمانی بهره‌مند می‌شوند.
تا چه سنی می‌توان به متخصص گفتاردرمانی مراجعه کرد؟
گفتاردرمانگران افراد متخصص در زمینه بهبود اختلالات گفتاری هستند و با بهره‌گیری از تکنیک‌های علمی، به اصلاح اختلالات سیستم گفتار و تکلم کودکان می‌پردازند. بنابراین، در صورتی که کودک با تاخیر در حرف‌زدن مواجه شده باشد، مناسب است به منظور ارزیابی دقیق‌تر به این افراد متخصص مراجعه کرد. همچنین، سایر کودکانی که با مشکلاتی مانند نقص در تلفظ کلمات، لکنت زبان و… روبرو هستند، می‌توانند با استفاده از این خدمات بهبود یابند.
آیا می بایست به کودک توضیح داد چرا به گفتار درمانگر مراجعه می‌کند؟
زمانی که تشخیص اختلال ممکن می‌شود، استفاده از خدمات درمانی می‌تواند امیدواری شایانی را به والدین و اعضای خانواده بخشد. اما پس از شروع فرآیند توانبخشی، برخی از والدین ممکن است شکوهند که آیا اطلاعات مربوط به چنین تعارضاتی را با کودک به اشتراک گذارند یا خیر.
خانواده‌ها معمولاً نگران نحوه برخورد کودکان خود هستند و انتظار مخالفت، اضطراب یا رفتارهای پرخاش را دارند. اما باید توجه داشت که این ترس‌ها به طور زیادی بی‌پایه هستند. در اغلب موارد، متخصصان توصیه می‌کنند که کودکان در هر سنی باید در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با خود شریک شوند.
البته این معنایی ندارد که کودک تصمیم‌گیری در مورد کارهایی مانند این داشته باشد یا نه. بلکه با ارائه اطلاعات دقیق، می‌توان انتظار داشت که کودک در این مسیر با حمایت و پشتیبانی همراه شود.
برای شروع، می‌توانید از جملاتی مشابه این استفاده کنید: “مامان و بابا متوجه شده‌اند که بعضی اوقات، برخی کلمات را به سختی می‌گویی. ما یک دکتر کلمه پیدا کرده‌ایم که می‌تواند به تو کمک کند و ما همیشه پشتت هستیم تا با آسودگی و راحتی حرف بزنی.”
هیچوقت نگویید “صبر کنیم ببینیم چی میشه”
برخی از متخصصان اطفال توصیه می کنند منتظر بمانید تا ببینید آیا مهارت های زبانی کودک شما به خودی خود رشد می کنند یا خیر. اما می‌توانیم با اطمینان به شما بگوییم که این کار توصیه نمی‌شود، و قطعا بهترین راه پیش رو نیست.
در حالی که درست است که برخی از بچه ها خود به خود «عقب بودن خود را جبران می کنند»، اما هیچ راهی نداریم که بدانیم کدام کودک این کار انجام می دهد یا کدام کودک نمی تواند. به همین دلیل است که ما همه خانواده‌های کودکان خردسال را تشویق می‌کنیم که در جستجوی کمک برای رشد زبان فرزندشان و یادگیری کارهایی باشند که می‌توانند در خانه انجام دهند.
پس بهترین سن برای گفتار درمانی چه سنی است؟ این به فرزند شما بستگی دارد!
از روش های توسعه مهارت گفتار در خانه استفاده کنید.
بخش بزرگی از گفتار درمانی برای کودکان نوپا، آموزش والدین است. آسیب شناس گفتار برای مدت کوتاهی با فرزندتان است. شما زمان بیشتری را با آنها می گذرانید! اگر در طول روز از راهبردهای گفتار درمانی استفاده کنید، فرزندتان پیشرفت بهتری خواهد داشت.
